Khi nhắc đến Lá Tía Tô, ai cũng biết đến loại rau gia vị có thể ăn sống và xuất hiện gần như trong mọi bữa ăn gia đình. Tuy nhiên, bạn đã bao giờ tự đặt câu hỏi về quá trình trồng lá tía tô không? Cách chăm sóc chúng như thế nào? Mời bạn cùng theo dõi bài viết này của Nuoitrong.com để khám phá bí quyết trồng tía tô hiệu quả và chất lượng nhất nhé!
Đặc điểm, nguồn gốc Lá Tía Tô
Lá Tía Tô có tên khoa học là Perilla frutescens, thuộc họ bạc hà Lamiaceae, có nguồn gốc từ Đông Nam Á và vùng cao nguyên Ấn Độ. Cây tía tô trở nên phổ biến ở bán đảo Triều Tiên, Nam Trung Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ, đặc biệt là sử dụng để làm rau gia vị.
Lá Tía Tô được phân loại theo nguồn gốc quốc gia như tía tô Hàn Quốc, tía tô Nhật Bản, tía tô Trung Quốc, tía tô Việt Nam,… Cây có mùa đặc trưng và có thể được ép lấy tinh dầu. Các biến thể khác nhau của tía tô được sử dụng theo truyền thống của từng vùng, với lá tía tô thường được sử dụng như một loại rau và hạt cung cấp dầu ăn bổ dưỡng. Tại Nhật Bản, có nhiều nhà máy và khu nông nghiệp trồng rộng rãi tía tô để chế biến làm thuốc giải độc.
Cây tía tô thường cao khoảng 0,5-1m với lá mọc đối, mép khía răng, mặt dưới thường có màu tím tía hoặc có khi cả hai mặt đều tím, nâu hoặc màu xanh lục với lông nhám. Hoa nhỏ thường mọc ở đầu cành, có màu trắng hoặc tím. Toàn bộ cây có tinh dầu thơm và có lông.
Lá Tía Tô không chỉ được sử dụng làm thực phẩm mà còn có nhiều ứng dụng trong y học, được đánh giá cao với các lợi ích cho sức khỏe con người dưới dạng bài thuốc hoặc là thành phần của món ăn. Các phần của cây như lá, cành (sau khi đã hết lá) và quả đều có thể sử dụng hoặc làm khô. Hơn nữa, tía tô được coi là có khả năng thúc đẩy tiêu hóa, giải cảm, tăng cường hệ thống miễn dịch và phòng chống bệnh theo mùa.
Đặc điểm hình thái của Lá Tía Tô
Cách trồng Lá Tía Tô đúng kĩ thuật
Để trồng Lá Tía Tô hiệu quả và thành công, ngoài các bước trong kĩ thuật trồng thì bạn cần chú ý tới các yếu tố điều kiện môi trường xung quanh nữa nhé!
2.1 Thời vụ trồng
Cây tía tô với thân cỏ dễ chăm sóc nên có thể được trồng linh hoạt trong năm do tính chất dễ chịu đựng của chúng. Tuy nhiên, để đảm bảo sự phát triển mạnh mẽ và lá xanh tươi, việc trồng cây tại hai mùa cụ thể sau đây là lựa chọn tối ưu:
– Mùa xuân: Trong khoảng từ tháng 1 đến tháng 3, việc trồng cây tía tô không chỉ tăng cường sự phát triển của rau mà còn giảm thiểu nguy cơ bị sâu bệnh. Đặc biệt, lựa chọn này còn mang lại hương vị đậm đà và thơm ngon cho lá tía tô.
– Mùa thu: Từ tháng 8 đến tháng 11 là khoảng thời gian lý tưởng để gieo hạt cây tía tô. Với không khí mát mẻ và những cơn mưa phùn, mùa thu tạo ra điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của cây. Hơn nữa, việc gieo hạt từ khoảng tháng 6 đến tháng 8 sẽ đảm bảo cây có đủ thời gian để sinh trưởng phát triển mạnh mẽ.
Thời vụ trồng cây Tía Tô thích hợp nhất là vào mùa xuân và mùa thu
2.2 Chậu trồng
Loài cây này không đòi hỏi quá trình chuẩn bị phức tạp. Bạn có thể sử dụng những lon hoặc hộp nhựa cũ mà vẫn đảm bảo việc trồng chúng. Đối với các dụng cụ trồng, bạn chỉ cần đục vài lỗ nhỏ ở phía dưới để tạo điều kiện thoát nước cho cây.
2.3 Đất trồng
Với điều kiện môi trường ổn định, cây tía tô thích ứng linh hoạt với nhiều loại đất khác nhau. Tuy nhiên, để đảm bảo sự phát triển mạnh mẽ, bạn nên lựa chọn đất hữu cơ sạch, giúp cung cấp chất dinh dưỡng cho cây và gia tăng khả năng chống chịu sâu bệnh. Ngoài ra, để tối ưu hóa điều kiện môi trường cho cây tía tô, bạn cũng nên sử dụng đất được trộn kết hợp với các chất dinh dưỡng như phân trùn quế, phân gà, và mùn xơ dừa.
Tỉ lệ phối trộn đất lý tưởng là 5 phần đất, 3 phần mùn xơ dừa và 2 phần phân bón. Quá trình này giúp tạo ra môi trường đất già chất, từ đó hỗ trợ việc phát triển của cây tía tô. Đối với những người không có đủ thời gian hoặc không có nguồn cung đất sẵn có, việc sử dụng các loại đất hữu cơ có sẵn trên thị trường là một lựa chọn thuận tiện để đảm bảo sự thành công trong việc trồng cây tía tô.
Cây Tía Tô có thể thích ứng tốt trên nhiều loại đất khác nhau, tuy nhiên đất hữu cơ sạch sẽ là tối ưu nhất
2.4 Kĩ thuật gieo trồng Lá Tía Tô
Hiện nay, có hai phương pháp chủ yếu để trồng cây tía tô, đó là gieo hạt và giâm cành. Thông thường thì phương pháp trồng tía tô bằng hạt được ưa chuộng hơn nhiều bởi mang lại năng suất cao hơn. Dựa vào kinh nghiệm của các nhà nông, cây tía tô trồng từ hạt thường thể hiện sức sống bền vững và phát triển lá nhiều hơn so với cây được trồng bằng cách giâm cành. Hơn nữa, trên khắp cả nước, có nhiều cửa hàng kinh doanh hạt giống tía tô để bạn lựa chọn.
Cách gieo hạt
Gieo hạt giống tía tô trực tiếp vào đất là một cách tiện lợi giúp tiết kiệm thời gian. Tuy nhiên, để thúc đẩy quá trình phát triển, bạn nên ngâm hạt giống trong nước ấm, sau đó hãy vớt chúng để ráo nước trước khi tiến hành gieo hạt.
Trước khi bắt đầu quá trình gieo hạt, bạn cần đảm bảo bề mặt đất đã chuẩn bị sẵn được san bằng. Hãy rải hạt giống đều theo hướng dẫn chi tiết trên bao bì. Khoảng một tháng sau khi cây đã nảy mầm và có khoảng 4-5 lá, quan sát kỹ và thực hiện việc cắt tỉa cây để tạo ra một cấu trúc thân cây thon gọn và vững chắc hơn, từ đó sẽ giúp cây tía tô phát triển một cách mạnh mẽ và đồng đều.
Có hai phương pháp trồng Lá Tía Tô phổ biến nhất đó là gieo hạt và giâm cành
Cách giâm cành
Trước hết, bạn cần chọn một cây tía tô có những cành mạnh mẽ và màu xanh tươi. Đồng thời loại bỏ các lá trên thân cây, chỉ giữ lại khoảng 2-3 lá non.
Sử dụng kéo để cắt một đoạn thân có chiều dài khoảng 4-6cm, đo lường từ phía dưới lá trở xuống gốc. Đồng thời hạn chế cắt gần gốc để tránh ảnh hưởng đến sự phát triển của cây tía tô bị cắt. Tiếp theo, bạn hãy ngâm cành cắt vào nước, đảm bảo rằng nước ngập khoảng 2/3 chiều cao của cành. Đồng thời nên để cây nên có ánh sáng tự nhiên và thoáng mát.
Sau khoảng 3 tuần, quan sát rễ cây đã hình thành trong nước và đạt chiều dài khoảng 10cm. Cắt bớt lá trên thân cây và sau đó chuyển cây sang chậu chứa đất đã chuẩn bị trước. Từ đó sẽ giúp cây tiết kiệm năng lượng, tập trung vào việc hấp thụ chất dinh dưỡng từ đất, từ đó làm cho cây phát triển mạnh mẽ hơn.
Cách chăm sóc Lá Tía Tô
Để quá trình chăm sóc dễ dàng và đạt được hiệu quả cao nhất, bạn chỉ cần lưu ý tới các yếu tố sau đây:
3.1 Bón phân
Sau khi gieo hạt trong khoảng 10 ngày, bạn nên thực hiện việc bón phân để cung cấp chất dinh dưỡng cho cây tía tô một cách đầy đủ. Trong quá trình cây phát triển, giai đoạn trưởng thành đòi hỏi sự cung cấp nhiều dưỡng chất hơn, và do đó, bạn nên quan sát kỹ lưỡng sự phát triển của cây, đặc biệt là màu sắc và cấu trúc của phần thân cây.
Hơn nữa, bón phân hữu cơ là sự lựa chọn thông minh nhất cho những người làm vườn. Bởi vì lá tía tô thường được sử dụng trong ẩm thực hàng ngày nên sử dụng phân hữu cơ không chỉ đảm bảo an toàn cho cây mà còn đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.
Một số loại phân hữu cơ bạn nên xem xét bao gồm phân trùn quế và phân từ rác thải trong nhà. Ngoài ra bạn nên lựa chọn loại phân phụ thuộc vào diện tích và số lượng cây trong chậu, nhằm đảm bảo việc bón phân được thực hiện một cách hợp lý.
Bạn nên bón phân cho cây sau khi gieo hạt khoảng 10 ngày
3.2 Tưới nước
Bạn nên theo dõi và kiểm tra độ ẩm của cây thường xuyên, đồng thời tưới nước để duy trì mức độ ẩm cần thiết. Tốt nhất là thực hiện việc tưới nước đều đặn hai lần mỗi ngày, một lần vào buổi sáng và một lần vào buổi chiều. Đối với cây tía tô nhỏ, bạn nên sử dụng bình phun nước nhẹ để tránh tưới trực tiếp lên cây, đặc biệt là khi thân cây còn non vì có nguy cơ gãy đổ cao.
3.3 Sâu bệnh hại
Để phòng ngừa sâu bệnh cho cây tía tô khi trồng trong chậu, bạn nên thường xuyên kiểm tra tình trạng của cây. Bạn nên bắt sâu và nhổ cỏ dại trong chậu để đảm bảo cây không bị hư hại. Ngoài ra, nếu bạn phát hiện lá cây có dấu hiệu úa vàng, hãy tỉa bớt lá đó để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe toàn bộ cây.
Thu hoạch Lá Tía Tô
Khi năng suất của đợt trồng sau giảm hơn 20% so với đợt trước, quyết định phá bỏ và tiến hành gieo đợt mới hoặc trồng cây rau màu khác là hết sức quan trọng để duy trì hiệu suất và chất lượng sản phẩm. Từ đó sẽ giúp đảm bảo sự hiệu quả của hệ thống trồng và tối ưu hóa sử dụng diện tích.
Đối với thu hoạch làm rau gia vị, bạn nên thực hiện sau khoảng 25-30 ngày trồng. Khi cắt tỉa, sử dụng liềm hoặc dao sắc để cắt cây cách mặt đất khoảng 10 cm, chừa lại 2-3 tầng lá để thúc đẩy cây phát triển và thu hoạch đợt sau. Mỗi đợt cắt có thể thu được khoảng 50-60 kg cho mỗi 100 m2 và việc chăm sóc đúng cách có thể tạo điều kiện thu hoạch nhiều đợt.
Đối với thu hoạch làm thuốc, sau khi phơi khô, lá và quả có thể được tách riêng. Cây cần được rửa sạch đất, sau đó phơi khô và bó lại thành từng bó, để trong bao bì trước khi bán, bao gồm cả hạt và lá.
Trong trường hợp thu hoạch giống, khi hạt chắc, lá già và khô, bạn có thể cắt cả cành hoặc nhổ cả cây về để phơi ngoài trời, sau đó lấy hạt và phơi khô thêm. Hạt giống sau đó được trộn với ít tro và đậy kín trong bình để sử dụng cho việc gieo đất trong các đợt trồng sau. Các phần còn lại của cây sau khi thu hoạch giống có thể được sử dụng để làm thuốc.
Lợi ích của cây Tía Tô
Cây Tía Tô được rộng rãi sử dụng trong Đông y với những trường hợp phổ biến nhất bao gồm:
5.1 Có lợi cho làn da
Dầu hạt tía tô chứa nhiều chất chống oxy hóa, giúp loại bỏ gốc tự do trong cơ thể, ngăn chặn nguy cơ hủy hoại tế bào và mô. Hơn nữa, sử dụng dầu hạt tía tô trực tiếp tại các vùng cần thiết có thể hiệu quả trong việc loại bỏ mụn trứng cá, chàm và giảm triệu chứng dị ứng cho làn da.
5.2 Có lợi cho tóc và da đầu
Khi đến một độ tuổi nhất định tóc thường trở nên mỏng và dễ gãy, thậm chí có thể rụng do sự yếu đi của các nang tóc và khả năng giữ ẩm giảm đi. Bằng cách sử dụng đều đặn dầu hạt tía tô, bạn có thể kích thích hoạt động của các nang tóc. Ngoài ra, dầu tía tô cũng có thể mang lại hiệu quả trong việc giảm ngứa đầu và tăng cường quá trình phát triển của tóc.
5.3 Ngăn ngừa bệnh ung thư
Tía tô sở hữu các đặc tính chống ung thư, giúp tiêu diệt hiệu quả các tế bào phân chia nhanh chóng có thể gây ra ung thư. Công dụng chủ yếu của tía tô là nhờ vào hàm lượng chất chống oxy hóa cao, giúp ngăn chặn tác động của stress oxy hóa lên các tế bào khỏe mạnh.
Cây Tía Tô có khả năng làm giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư
5.4 Có lợi cho hệ hô hấp
Các tế bào trong cơ thể đòi hỏi nguồn cung cấp oxy liên tục để duy trì sự sống, và phổi đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp oxy cho các tế bào và loại bỏ carbon dioxide. Tía tô đã được chứng minh là có khả năng cải thiện chức năng của phổi và có hiệu quả trong việc quản lý và điều trị các vấn đề như hen suyễn.
5.5 Tăng cường sức khỏe tim mạch
Cây tía tô chứa nhiều thành phần tương hợp nhau, góp phần giảm mức cholesterol và mang lại sự bảo vệ cho tim mạch, đồng thời giảm khả năng phát triển bệnh xơ vữa động mạch. Hơn nữa, với đặc tính tăng cường tuần hoàn của cây tía tô còn giúp cải thiện lưu thông máu đến các cơ quan và bộ phận khác nhau trong cơ thể. Những tính chất này làm cho tía tô trở thành một nguồn dinh dưỡng hữu ích trong việc duy trì sức khỏe tim mạch và hệ tuần hoàn máu.
5.6 Ngăn ngừa bệnh trầm cảm
Một số thành phần trong dầu hạt tía tô đã được chứng minh có khả năng tạo ra tâm trạng thoải mái và giảm cảm giác chán nản, lo lắng, giúp cải thiện tình trạng của hệ thần kinh mà không gây ra các tác dụng phụ không mong muốn như khi sử dụng các loại thuốc tổng hợp như SSRI. Điều này làm cho dầu hạt tía tô trở thành một giải pháp tự nhiên có thể được sử dụng để hỗ trợ tâm lý và giảm căng thẳng.
5.7 Hỗ trợ hệ tiêu hóa
Dầu hạt tía tô có thể giảm mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng liên quan đến sự khó chịu, bao gồm cảm giác đầy bụng, khó tiêu và giảm cảm giác thèm ăn. Chúng cũng có thể hỗ trợ trong việc củng cố sự nguyên vẹn của các lớp lót tế bào niêm mạc trong dạ dày. Chính vì thế dầu hạt tía tô trở thành một lựa chọn có thể hỗ trợ chăm sóc dạ dày và giảm bớt các vấn đề liên quan đến tiêu hóa.
5.8 Có lợi cho thận
Thận có trách nhiệm quan trọng trong việc loại bỏ chất thải dựa trên nước khỏi cơ thể, đó là yếu tố quan trọng cho sức khỏe tổng thể. Tía tô đóng vai trò quan trọng trong việc giảm stress oxy hóa và ngăn ngừa sự phát triển của các bệnh mãn tính trong thận. Ngoài ra, tía tô cũng có các đặc tính lợi tiểu, giúp đảm bảo sự thông suốt của đường tiểu, từ đó tránh được sự hình thành cặn gây ra sỏi thận.
Cây Tía Tô rất có lợi cho thận, giảm nguy cơ mắc bệnh sỏi thận
5.9 Hỗ trợ điều trị dị ứng
Cây tía tô sở hữu chất histamin và khi được thoa lên da hoặc sử dụng qua đường hô hấp sẽ có thể hỗ trợ giảm các triệu chứng của dị ứng. Các chất như quercetin, acid alpha-lineolic, luteolin và rosmarinic acid có trong tía tô có khả năng ức chế sự phóng thích histamine trực tiếp từ tế bào, từ đó giảm cytokine gây viêm và viêm da tiếp xúc. Từ đó sẽ giúp ngăn chặn tác động của các cytokine và histamine, làm giảm nguy cơ phát triển các tình trạng viêm nhiễm và dị ứng.
5.10 Có khả năng chống viêm
Luteolin là một hợp chất được chiết xuất từ dầu hạt của cây tía tô có khả năng kháng khuẩn đáng kể, đặc biệt trong việc chống lại các vi khuẩn thường gặp liên quan đến vấn đề sâu răng. Hoạt động kháng khuẩn của dầu tía tô đã được kiểm chứng đối với độc tố do vi khuẩn Staphylococcus aureus sản xuất.
Hơn nữa, công dụng của cây tía tô không chỉ giới hạn ở khả năng chống khuẩn mà còn thể hiện qua khả năng điều trị viêm khớp dạng thấp, đặc biệt là khi được kết hợp với các loại tinh dầu khác có tính chất chống viêm.
5.11 Cân bằng lượng cholesterol
Dầu hạt của cây tía tô chứa một lượng đáng kể các thành phần có khả năng loại bỏ cholesterol thừa và khuyến khích tái chế nó trong gan, góp phần tối ưu hóa mức cholesterol. Do đó, sử dụng đều đặn dầu có thể dẫn đến việc tăng cường mức cholesterol có lợi (HDL) và giảm mức cholesterol có hại (LDL) trong cơ thể.
5.12 Giúp giảm đau
Tía tô được coi như một biện pháp giảm đau hiệu quả. Khi bạn sử dụng tại chỗ trên khu vực bị ảnh hưởng thì có thể giảm đau trong nhiều trường hợp. Ngoài ra, chúng cũng có khả năng giảm đau kinh nguyệt hoặc đau do hội chứng tiền kinh nguyệt bằng cách làm dịu mà không gây ra các tác dụng phụ không mong muốn hoặc làm tăng cường cảm giác đau.
5.13 Hỗ trợ sức khỏe xương khớp
Lá Tía Tô chứa đến 5 chất có khả năng ức chế sự hình thành và phát triển của axit uric, một tác nhân quan trọng gây ra bệnh gout, một loại bệnh xương khớp phổ biến ở người. Hơn nữa, sử dụng Lá Tía Tô có thể giảm đáng kể nồng độ axit uric trong cơ thể sau một khoảng thời gian.
Ngoài ra, lượng canxi cao và các khoáng chất trong tía tô cũng có thể giúp củng cố xương và ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh xương khớp.
5.14 Sử dụng trong ẩm thực
Tía tô là một nguyên liệu phổ biến trong cuộc sống hàng ngày, được sử dụng rộng rãi trong nấu ăn để tạo nên hương vị đặc trưng cho mỗi bữa cơm. Các ứng dụng của tía tô trở nên đặc biệt khi tham gia vào quá trình chế biến các món ăn hàng ngày.
Dầu hạt tía tô thường được sử dụng trong các món xào, còn hạt tía tô có thể trở thành điểm nhấn trong các món salad, súp, hầm, rau sống,… Một điều độc đáo là thân cây tía tô cũng có thể được ngâm cùng rượu tại một số gia đình, tạo ra một loại gia vị đặc biệt. Đây là một số món ngon và phổ biến được chế biến từ tía tô: cháo tía tô, sinh tố tía tô, chả cuốn lá tía tô, bún ốc, ốc om chuối đậu…
Một số lưu ý khi sử dụng Lá Tía Tô
Mặc dù tía tô mang lại nhiều giá trị dinh dưỡng và có nhiều tác dụng tích cực đối với sức khỏe và làm đẹp, nhưng việc sử dụng sai cách loại thảo mộc này có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn. Dưới đây là một số điều cần lưu ý:
– Bà bầu sử dụng tía tô: Lá tía tô cung cấp nhiều dưỡng chất có thể hỗ trợ quá trình mang thai, nhưng lạm dụng có thể gây tăng huyết áp, tăng nguy cơ sảy thai và sinh non. Việc sử dụng nên được thảo luận với bác sĩ để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và thai nhi.
– Tính nóng của lá tía tô: Lá tía tô có tính nóng và thường được sử dụng để giải cảm và hạ sốt. Tuy nhiên, sử dụng quá mức có thể khiến cơ thể đào thải nước và chất điện giải quá mức, dẫn đến sốt cao trở lại và khó khăn trong quá trình hạ sốt.
– Người có tiền sử dị ứng: Lá tía tô không nên sử dụng đối với những người có tiền sử mắc bệnh dị ứng hoặc viêm da cơ địa do di truyền vì có thể làm nặng tình trạng bệnh.
– Uống quá nhiều nước ép tía tô: Việc uống quá nhiều nước ép từ tía tô có thể gây đầy hơi và chướng bụng, tạo cảm giác không thoải mái. Việc tiêu thụ nên được kiểm soát để tránh các vấn đề tiêu hóa.
Lời kết
Lá Tía Tô không chỉ là một loại gia vị dễ sử dụng, tăng cường hương vị cho các món ăn mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Bạn nên trồng một số cây tía tô để nâng cao chất lượng ẩm thực và bảo vệ sức khỏe gia đình. Trên đây là chia sẻ về cách trồng rau tía tô theo phương pháp đơn giản, an toàn và hiệu quả nhất. Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết của chúng tôi. Chúc bạn đạt được thành công!
